ΚΩΣΤΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΣ / ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΝΗΜΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΙΚΟ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΤΟ

ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΤΟΣ- Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΜΑΝΤΟΛΙΝΑΤΑ ΤΩΝ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΧΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΙΡΜΩΝ ΜΙΑΣ ΕΠΟΧΗΣ ΑΝΕΠΙΣΤΡΕΠΤΙ ΧΑΜΕΝΗΣ..

Με ιδιαίτερη συγκίνηση και πηγαία αγάπη θα αναφερθώ στην προσωπικότητα του αείμνηστου μουσικού και ζωγράφου Νίκου Παναγιωτάτου, επιστρατεύοντας τις προσωπικές μου αναμνήσεις από την προεφηβική μου ηλικία.
Στο ήδη ανοικοδομημένο, αλλά στη συνείδηση όλων ακόμη μετασεισμικό Αργοστόλι της δεκαετίας του 1970, τότε που όλα συνέτειναν στην αναδημιουργία μιάς νέας απαραίτητης και πιθανά αποδοτικής για το μέλλον του τόπου μας πολιτισμικής κατάστασης, ο Νίκος Παναγιωτάτος με την ίδρυση της Μαντολινάτας και της Χορωδίας, μόνος και διαρκώς αναζητώντας υποστηρικτές, συνέτεινε τα μέγιστα στη δημιουργία ενός αξιόλογου μουσικού πυρήνα, που με βάση τη γνώση και την ερμηνεία της επτανησιακής μουσικής παράδοσης, κλασικής και λαικής, θα συνέχιζε τον μουσικό μας δρόμο. Θα περιοριστώ όμως όσον αφορά στην μουσική του ταυτότητα και προσφορά μόνο σε ότι μπορώ να ανακαλέσω από την τότε εμπειρία μου.
Ηδη από παιδί είχα εκδηλώσει την ζωγραφική μου κλίση και στην ηλικία των 10 χρόνων ζωγράφιζα εκ του φυσικού λουλούδια και ερείπια κτισμάτων…Ηταν νομίζω το 1968 που με την αγαπημένη μάνα μου, η οποία είχε ανατραφεί στη Λακήθρα με τους μελωδικούς ρυθμούς της κιθάρας και των λειβαθινών καντάδων του παππού μου Σπύρου Τσάση, και ήθελε να ασχοληθώ με τη μουσική, με πήγε στην παραλιακή αίθουσα που διατηρούσε σαν έδρα της μαντολινάτας του ο Νίκος Παναγιωτάτος. Για πρώτη φορά είδα επίσης εκεί αναρτημένα ζωγραφικά έργα του δασκάλου με τοπία της Κεφαλονιάς και νεκρές φύσεις, στα οποία μας ξενάγησε με ιδιαίτερη έμφαση και έδωσε ιδιαίτερη σημασία στις παρατηρήσεις που τόλμησα να κάνω. Η καλωσύνη και η ευγένεια των γαλανών ματιών του δασκάλου και η γνωριμία μου με πολλούς άλλους μαθητές-ιδίως κορίτσια, που ήδη είχαν μάθει άριστα μαντολίνο μου ενέπνευσαν εμπιστοσύνη. Ομως όπως είχε διαπιστώσει και ο παππούς μου δεν είχα κλίση προς τα έγχορδα…και η τύχη με βοήθησε… Ο Παναγιωτάτος μας είπε ότι η μαντολινάτα ήταν έτοιμη και χρειαζόταν παιδιά για να αναπτύξει την παιδική χορωδία. Εκανα κάποιες φωνητικές δοκιμές και δεν θα ξεχάσω την επιδοκιμαστική λάμψη του βλέμματος του… Ετσι ήμουν τακτικός στις πρόβες της χορωδίας με τη συνοδεία της μαντολινάτας. Αν και το διάβασμα και η ζωγραφική με απασχολούσαν πολλές ώρες, με τη μαντολινάτα όλα τα παιδιά περάσαμε χαρούμενες και όμορφες στιγμές. Όταν πλέον είχαμε φθάσει σε σχετικά καλό επίπεδο αρχίσαμε τις περιοδείες σε πολιτιστικά κέντρα και ημέρες γιορτών σε οικίες ευπόρων της Κεφαλονιάς, προς αναζήτηση ενίσχυσης , η οποία παρά τις προσπάθειες ήταν πενιχρή , πολλάκις μόνο εδέσματα και κανένας επίσημος φορέας δεν στήριζε ικανά τον αγώνα του δάσκαλου μας, ενώ κάποιοι φθονούσαν την παρουσία του. Το χορωδιακό ρεπερτόριο επίσης ήταν φτωχό γιατί πολλά παιδιά δεν ερχόντουσαν τακτικά στις πρόβες κι έτσι το τραγούδι « πάρε σπίρτα- πάρε σπίρτα για ν΄ ανάψεις τη φωτιά…», ήταν η επιτυχία μας. Εν τούτοις, με κάποιες μικρές προσφορές η προσπάθεια συνεχίστηκε με μεράκι. Είχα σύντομα εξελιχθεί φωνητικά προσελκύοντας επαίνους. Ετσι όταν αποφασίστηκε μία επίσημη παρουσίαση της παιδικής χορωδίας και μαντολινάτας στην αίθουσα της Φιλαρμονικής Σχολής ο δάσκαλος ανέθεσε σε μένα και την καλλίφωνη φίλη μου συμμαθήτρια Ουρανία Καστανά, να ερμηνεύσουμε σόλο αλλά και ντουέτο όλη την περίφημη « Ψαρόβαρκα» του κορυφαίου Λαυράγκα. Παρόλες τις προετοιμσίες μου για το Γυμνάσιο αφοσιώθηκα στην απαιτητική μελέτη, που συνοδευόταν καθημερινά από φρέσκα χτυπητά αυγά που ετοίμαζε η μάνα μου, ενώ ο πατέρας μου ήταν η μόνη φορά που με ενθάρρυνε σε κάτι καλλιτεχνικό, αφού σαν επιστήθιος φίλος του αείμνηστου Διονύση Αποστολάτου πίστευε ότι μόνο η μουσική είναι σοβαρή τέχνη και όχι η ζωγραφική που αναγνωρίζεσαι μετά θάνατον… Τελικά το καλοκαίρι έγινε η αλησμόνητη εκδήλωση. Η μαντολινάτα, , ερμήνευσε σε δική του, ιδιοφυή θάλεγα μεταγραφή για μαντολίνο εισαγωγές από όπερες του Βέρντι. Όταν άρχισα να τραγουδώ το « έρχεται η ψαρόβαρκα, /έρχεται όλο ίσια…», έτρεμα, όμως η φωνή μου ήταν σταθερή και στον τόνο, στη συνέχεια όλων των στροφών του ποιήματος του Δροσίνη, μαζί με την Ουρανία, ερμηνεύσαμε με επιτυχία την θαυμάσια μουσική .Η παράσταση εντυπωσίασε υπέρ το αναμενόμενο την κατάμεστη αίθουσα. Τα πρώτα αυτά χειροκροτήματα, αλλά και την ικανοποίηση του δασκάλου δεν τα ξέχασα ποτέ. Η «ενοχική» μου απόφαση να αφοσιωθώ σαν δημιουργός στη ζωγραφική και την ποίηση έδωσαν τέλος στη σύντομη μουσική καριέρα μου, παρόλο που για μικρό διάστημα μαθήτεψα ιδιωτικά στον εκλεκτό μουσικοσυνθέτη και άνθρωπο Σπύρο Μαρκάτο( Φούρα). Όμως οι συγκυρίες της εποχής, η αρνητική συμπεριφορά αρμοδίων στην ύπαρξη της μαντολινάτας, οδήγησαν στο τελικό σταμάτημα της υπόθεσης. Ο Νίκος Παναγιωτάτος απογοητευμένος και θυμωμένος γενικά έφυγε από το Αργοστόλι και δημιούργησε άλλα μουσικά σχήματα και εκδηλώσεις στην Αθήνα που είχε το ατελιέ του και τον Πειραιά που αγαπούσε ιδιαίτερα, με βάση πάντα την κεφαλονίτικη παράδοση και τη συνεργασία του με πολιτιστικούς φορείς.

Αν και για την μουσική του ταυτότητα αναφέρθηκα εμπειρικά,για την άλλη του ταυτότητα, αυτή του ζωγράφου, ενίοτε διακοσμητή και αγιογράφου, θα αναφερθώ αναδρομικά, τόσο εμπειρικά αφού είδα 2 ατομικές εκθέσεις έργων του στο Αργοστόλι, αλλά και με την ιδιότητα του αισθητικού της τέχνης. Στοιχεία που μου παρέθεσε ευγενικά ο καθηγητής ιστορίας της τέχνης, δρ. Στέλιος Λυδάκης, ορισμένα των οποίων περιλαμβάνονται στο Λεξικό Ελλήνων Ζωγράφων, εκδ. Μέλισσα, αναφέρουν σχετικά:
Ο Νίκος Παναγιωτάτος (1903-1982), γεννήθηκε στο Αργοστόλι .Μαθήτεψε κοντά στον Ιταλό ζωγράφο Γκιουζέπε Σκαρβέλι ( για τον ζωγράφο δεν υπάρχουν βιβλιογραφικές αναφορές, πιθανόν ιταλός καλλιτέχνης που διέμεινε στο Αργοστόλι). Βασικά ήταν αυτοδίδακτος. Συμμετείχε με έργα του στις Πανελλήνιες εκθέσεις του 1938, 1960, 1963, 1967, 1973, 1975. Έλαβε μέρος σε πολλές ομαδικές και παρουσίασε έργα του σε ατομικές εκθέσεις σε Πειραιά, Αθήνα, Αργοστόλι, Ρόδο, Πάτρα, Γιάννενα κ.α. Σημαντικότερες παρουσιάσεις έργων του: Αναδρομική (1932-1977, στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός», το 1977 και στο Δημαρχιακό Μέγαρο Πειραιά το 1978. Εργα του ανήκουν σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές.
Η ζωγραφική του Νίκου Παναγιωτάτου σε αντίθεση με το εκρηκτικό του ταμπεραμέντο είχε έναν ήπιο υπαιθριστικό χαρακτήρα , με αμυδρό ιμπρεσσιονιστικό προσανατολισμό - απουσία συνήθως μαύρου χρώματος, ανάλυση αποχρώσεων- και παραστατική απόδοση του φυσικού κόσμου. Αν και η ανάγκη της επιβίωσης τον ώθησε σε κάποια επανάληψη των μοτίβων του, σε ορισμένες περιπτώσεις οι ζωγραφικές τονικές σχέσεις και οι δεξιότητες του να δημιουργεί οφθαλμαπάτες- δεν ξεχνώ τους καπνούς των τσιγάρων σε συνθέσεις με νεκρές φύσεις- αποδεικνύουν το έντεχνο νατουραλιστικό του ύφος και την ευγενική προσέγγιση των θεμάτων του. Τοπία, λιμάνια, ανθογραφίες, συνθέσεις που αποδίδονται συντηρητικά αλλά ευαίσθητα και καλοσχεδιασμένα. Προσωπικά, παρατηρώντας τα έργα του, για τα οποία ήθελε ανέκαθεν την ειλικρινή μου γνώμη την οποία εκτιμούσε ,προτιμούσα τις απλές και όμορφες ζωγραφιές του με το Φανάρι, τους αθανάτους και τα γεράνια, από τις ανάλογης θεματογραφίας τοπιογραφίες συγχρόνων του ντόπιων καλλιτεχνών, που αν και παραδεκτοί ένεκα ανώτατων σπουδών,δεν πλησίαζαν σε βάθος το κεφαλονίτικο τοπίο.
Ο Νίκος Παναγιωτάτος διακρίθηκε σαν αυθεντικός καλλιτέχνης και έμμεινε με ευγνωμοσύνη στη μνήμη μου και πιστεύω στη μνήμη πολλών που τον γνώρισαν στην γεμάτη καλλιτεχνικές προσπάθειες, νέες εξορμήσεις και δράσεις ζωή του. Το πρόσταγμα του – κρατάτε τον τόνο ηχεί πάντοτε εκπαιδευτικό και ηθικό.
Φωνή μιας εποχής που αλώθηκε από την κακογουστιά και τα συμφέροντα και έχει χαθεί φοβάμαι ανεπιστρεπτί με τις αρνητικές συνθήκες του παρόντος. Όμως η αναγεννησιακή δύναμη της ανθρώπινης ψυχής πάντα επιφυλάσσει εκπλήξεις ιδιαίτερα όταν συνάδει με το αστείρευτο κεφαλονίτικο πνεύμα. Δεν είναι τυχαίο, μετά τόσα χρόνια από το θάνατο του, που φέτος γίνονται τιμητικές εκδηλώσεις στη μνήμη ενός εργάτη και δάσκαλου της τέχνης που έσπειρε μαζί με άλλους αξιόλογους συνοδοιπόρους του τομέα του καλλιτεχνικούς καρπούς, που έδωσαν τη χάρη και τη δυνατότητα στους νεώτερους να συνεχίζουν, να εκφράζονται καλλιτεχνικά και δίκαια να τον τιμούν.

ΚΩΣΤΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΣ
Ζωγράφος, λογοτέχνης, θεωρητικός τέχνης.
Α΄γραφή, Φεβρ. 2012